Festival Ravel in Frans Baskenland, dicht bij de Spaanse grens, herinnert eraan dat Maurice Ravel (1875-1937) niet zomaar een Franse componist was. Nee, hij was Baskisch, diepgeworteld in de warmbloedige, traditionele cultuur van zijn geboortestreek. In de nazomer van 2023 is er de derde editie van het festival, met een veelzijdig programma rondom Ravel, zijn voorgangers en latere componisten die door hem zijn geïnspireerd – van Lully en Saint-Saëns tot Kurtág en Ligeti. Verslag van een bedwelmend muzikaal festijn.
Tekst: Myrthe Meester, foto: Komcébo
De lichten worden gedimd, het geroezemoes verstomt in de gigantische kathedraal van Saint[1]Jean-de-Luz, waar honderden muziekliefhebbers zich onder de eeuwenoude houten gewelven hebben verzameld. In mijn ooghoek zie ik alleen nog een zee van flakkerende kaarsjes onder een middeleeuws Mariabeeld.
Totdat er plotseling enkele spots pontificaal op het pompeuze gouden hoofdaltaar worden gericht – broeierig rood licht, geleidelijk overgaand in roze, paars en blauw. De mysterieuze toon is gezet voor mijn allereerste concert van Festival Ravel op vrijdagavond 2 september 2022: een dromerig programma, waarin Ravels oriëntaalse liedcyclus Shéhérezade (1902) wordt omlijst door Ralph Vaughan Williams’ hyperromantische Fantasie op een thema van Thomas Tallis (1910) en Maurice Duruflé’s naoorlogse, bij vlagen schurende en dissonante Requiem (1947). De grote diversiteit van dit concertprogramma is tekenend voor het festivalprogramma als geheel, waarin verschillende stijlen en tijdperken samenkomen, soms slechts losjes onderling verbonden.
Gelukkig slagen de musici van het lokale Orchestre National Bordeaux Aquitaine er deze avond uitstekend in om het tijdloze, buitenwereldse karakter van de drie muziekstukken naar voren te halen in weelderig aanzwellende en wegebbende klankgolven die weldadig door de kathedraal stromen. Achteraf lees ik dat alle drie de componisten zich van traditionele kerktoonsoorten bedienen, zoals de mysterieuze frygische modus, wat verklaart waarom hun werken – ondanks de grote diversiteit – alle drie enigszins exotisch klinken, dromerig en onmodern. Ik ben nog maar net in Frans Baskenland gearriveerd, maar voel me nu al ondergedompeld in een compleet andere wereld.
Het huis van Ravel
Voorafgaand aan het concert had ik urenlang door Saint-Jean-de-Luz gezworven, het typisch Baskische kustplaatsje dat het centrum vormt van Festival Ravel, gelegen aan een baai met witte zandstranden en indrukwekkend uitzicht op de Atlantische Oceaan. Hoewel de ergste toeristische drukte voorbij is in de nazomer, zijn de winkel[1]straten en pleinen in het centrum nog altijd vrij levendig en vol.
Daarom geef ik persoonlijk de voorkeur aan de idyllische vissershaven vol kleurrijke bootjes en spierwitte Baskische vakwerkhuizen met felrode luiken en balkons. Vanaf daar heb je goed uitzicht op Ravels geboortehuis in het aangrenzende plaatsje Ciboure, dat tegenover de haven ligt en via een brug gemakkelijk bereikbaar is.
Op de begane grond na, waar een toerismebureau is gevestigd, is het pand helaas niet vanbinnen te bezichtigen, maar de opvallende zandstenen gevel is op zichzelf al de moeite waard. Het huis werd in de zeventiende eeuw gebouwd door een speciaal ingehuurde Nederlandse architect, zodat het de allure en de sierlijke contouren heeft van een oer-Hollands grachtenpand. Ravel woonde er slechts de eerste drie of vier maanden van zijn leven; erna verhuisde hij met zijn ouders naar Parijs, waar hij de rest van zijn leven is gebleven.
Toch keerde hij in de zomermaanden altijd terug naar Ciboure voor de jaarlijkse familievakantie, waar hij zich laafde aan de rijke, eeuwenoude Baskische cultuur, die hem bijzonder dierbaar was. Zo baseerde hij het eerste deel van zijn Pianotrio, dat hij in 1914 componeerde in Saint-Jean-de-Luz, op de Baskische volksdans Zortziko. Ook de cultuur van Spanje, het land waar zijn Baskische moeder en Zwitserse vader elkaar hadden ontmoet, was in Ciboure heel dichtbij en sijpelde talloze van zijn composities binnen, met als bekendste voorbeeld zijn bedwelmende Bolero, die hij in 1928 in het (nog steeds bestaande) Hôtel Anchochury in Ciboure heeft gecomponeerd.
Wilt u alles lezen over Festival Ravel? Dat kan in Luister 773! Dit nummer kunt u vanaf 14 juli in een boekhandel bij u in de buurt of online op store.bcm.nl bestellen.
