Qua bekendheid staat Johann Sebastian Bachs Mattheuspassie op één lijn met Aida, Carmen, La Traviata, Die Zauberflöte en oratoria als The Messiah, Die Schöpfung en Die Jahreszeiten. Het verschil is dat van deze werken van ontstaans- tot uitvoeringsgeschiedenis vrijwel alles bekend is, terwijl er van de ontstaans- en uitvoeringsgeschiedenis van de Mattheuspassie voor Willem Mengelberg vrijwel niets bekend is. Zelfs het ontstaan van de traditie in Nederland is een mysterie. Tijd voor een reconstructie van het geitenpaadje dat van de Nederlandse Mattheus-traditie terugvoert naar de eerste uitvoeringen onder Bach zelf.
Tekst: René Seghers, foto: Wikimedia Commons
Hoewel Johann Sebastian Bach tegenwoordig een van de beroemdste componisten van de achttiende eeuw is, was hij in zijn tijd een onbeduidende provinciecomponist. Een man die droomde van opera-opdrachten die nooit kwamen.
Het grootste deel van zijn oeuvre componeerde hij bij elkaar in de zes jaar nadat hij in 1723 werd benoemd tot cantor van de Thomaskirche in Leipzig. Op het hoogtepunt van zijn creatieve curve ontstond in 1727 de Mattheuspassie. Een werk dat volgens de legende in 1899 als bij toverslag door Willem Mengelberg werd ‘ontdekt’, met de bekende Hollandse paaskolder tot gevolg.
Mattheuspassie volgens Bach
Bachs taak in Leipzig bestond eruit aan de lopende band cantates te componeren voor de lutherse liturgie. Voor speciale gelegenheden werden omvangrijke werken verlangd, zoals de Johannes– en Mattheuspassies. De Mattheuspassie vertelt op tekst van Picander (Christian Friedrich Henrici) het verhaal van Jezus’ laatste dagen volgens de evangelist Mattheus. Daarin wordt Jezus verraden, berecht, gekruisigd en begraven.
Door toevoeging van reflecterende koralen en aria’s wordt de handeling steeds als in de opera seria van die tijd even bevroren. Niet iedereen weet het, maar de beroemde koraalmelodieën zijn niet van Bachs hand. Dit zijn zettingen van indertijd bekende teksten en melodieën uit het lutherse gezangenboek – het publiek kon ze in 1727 uit het hoofd meezingen. Bij nieuwe teksten als het openingskoor, slotkoor en aria’s componeerde Bach oorspronkelijke muziek. Revolutionair waren de harmonieën en de grandioze opzet met de twee contrasterende koren, die in de koralen steeds als één optreden, al werd dat tijdens Bachs leven amper herkend. De eerste uitvoering was immers een lokale aangelegenheid en het werk is gedurende de achttiende eeuw nooit in druk verschenen.
Dit is slechts een deel van het hele artikel dat u in de Luister Matthäus-Passion Special kan lezen. Benieuwd naar de rest? Koop de special dan van 8 maart 2024 tot en met 12 april in de winkel of online via deze link.
