Op 17 oktober gaat De verborgen bladzijde, een opera van de Belgisch-Luxemburgse componist Ernst Spyckerelle en librettist Ayla van Kessel in première in Muziekgebouw aan ’t IJ. Daarna is de kameropera uitgevoerd door het Intercontinental Ensemble onder leiding van Andreas van Tol en met solisten als Ekaterina Levental en Elisabeth Hetherington nog tot en met 29 januari op verschillende plekken in het land te zien. Voor Spyckerelle is het zijn eerste opera, maar het smaakt direct naar meer. “Als ik mag kiezen schrijf ik van nu af aan alleen nog maar opera’s.”
Waarheid
De kameropera De verborgen bladzijde van de Belgisch-Luxemburgse componist Ernst Spyckerelle en librettist Ayla van Kessel zoemt in op een dramatische week in het leven van Alma Mahler. Op 22 april 1935 verliest de weduwe van Gustav Mahler Manon, de in 1916 geboren dochter die ze samen met de Duitse architect Walter Gropius kreeg. Ondertussen beweegt ze zich door het turbulente Wenen, waar politieke krachten een toenadering zoeken tot Nazi-Duitsland en Joodse kunstenaars, zoals haar in 1911 overleden echtgenoot Gustav, in de ban willen doen. In die complexe periode heeft ze een affaire met de machtsbeluste priester Johannes Hollnsteiner. Tot zover de feiten. In de opera probeert Hollnsteiner Alma te bewegen zich aan de kant van het nationaalsocialisme te scharen en de manuscripten van Gustav Mahler aan hem, en daarmee aan de nazi’s te geven, zodat zij zijn muzikale erfenis uit de geschiedenis kunnen wissen. Gedurende de opera staan de vragen of Alma haar voormalige echtgenoot zal verloochenen en in hoeverre zij zelf in haar leven en in haar dagboeken de waarheid sprak centraal.
Verzonnen feiten
“Het idee voor de opera is in 2018 ontstaan uit een combinatie van mijn fascinatie voor Alma Mahler en het feit dat we iets deelden: onbegrip voor veel muziek en met name de symfonieën van Gustav Mahler. Dat gaf mij het gevoel een bondgenoot te hebben. Ik ben mij toen steeds meer in Alma gaan verdiepen. Ze wist mij mee te slepen en ik geloofde haar verhaal, haar dagboeken. Pas later, toen ik het werk van andere biografen over haar las, begon ik te begrijpen dat Alma de waarheid soms wegliet of gewoon verdraaide. Dat maakte haar nog fascinerender. Ik realiseerde mij dat als je op wat voor manier dan ook een klik met iemand hebt, je graag meegaat in zijn of haar verhaal. Zo werd Alma de hoofdpersoon van de opera en het gemak waarmee mensen in verzonnen feiten willen geloven, de belangrijkste rode draad.”
Complexe relatie
De nadruk ligt daarbij op de effecten van de dood van haar dochter Manon en haar relatie met de priester Johannes Hollnsteiner tegen de achtergrond van het politieke klimaat in de jaren dertig. De personages kloppen allemaal met de historie, maar in het verhaal dat wij vertellen zitten uiteraard ook ‘verborgen bladzijden’. De figuren en hun onderlinge relaties kloppen met de historie, maar de gesprekken en het thema van de verkoop van de manuscripten van Mahler is uiteraard gefingeerd en gedramatiseerd. Alma heeft de manuscripten van Mahler nooit willen verkopen, maar het is een manier om de moeilijke relatie van de nazi’s met Mahler en ook de complexe relatie die Alma met Mahler had te onderstrepen. Mahler werd in de jaren dertig ondanks zijn bekering tot het katholicisme gezien als Joods kunstenaar en het leek ons belangrijk om de omgang van de nazi’s daarmee te illustreren.”
Citaten
Uiteraard speelt ook de muziek een belangrijke rol bij het vertellen van het verhaal. Spyckerelle koos ervoor om veel met citaten te werken. Een weg en techniek waar hij zich in eerste instantie als jonge ontluikende arrangeur en componist het meest comfortabel bij voelde. “Ik ben ooit begonnen als violist”, zegt Spyckerelle ver zijn weg naar de opera. “Mijn moeder nam mij mee naar de plaatselijke muziekschool. Ik viel meteen op de viool, maar als kind wilde ik helemaal niet oefenen.”
Blijkbaar had hij wel talent, want vanaf zijn veertiende kon hij naar het prestigieuze Lemmensinstituut. “Daar ben ik breed opgeleid: harmonie, solfège, contrapunt, alles erop en eraan. Uiteindelijk ben ik viool gaan studeren en tijdens mijn bachelor kreeg ik harmonieleer van Marcel Comminotto. Hij zei altijd: als je de harmonieleer begrijpt kun je ook componeren. Dat wakkerde bij mij iets aan.”
Uiteindelijk nam hij tijdens zijn vioolstudie bij Kees Koelmans compositielessen bij onder anderen Willem Jeths en Wim Henderickx in Amsterdam. Daar werd hij ook aanvoerder van het Intercontinental Ensemble waarvoor hij al diverse intrigerende arrangementen maakte van grote klassieke werken. Uiteindelijk kwam hij terecht bij de Master Filmmuziek met als mentor Jurre Haanstra. “Daar leerde ik componeren voor film, maar ook een script analyseren. Dat waren hele goede lessen ter voorbereiding op het schrijven van een opera.”
Muzikale parallel
Inderdaad lijkt de muziek niet alleen het verhaal van De verborgen bladzijde te ondersteunen, maar ook te voorzien van een extra ‘filmische’ laag. “De muziek imiteert Alma’s omgang met de waarheid waarbij ze objectieve feiten mengt met haar eigen verhaal. Daar wilde ik een muzikale parallel tegenover stellen. Daarom heb ik de muziek uit de tijd waarin het verhaal zich afspeelt een grote rol laten spelen. Er klinkt uiteraard werk van Mahler. Ik ben voor de opera echt in de muziek van Mahler gedoken. Zijn liederen, zoals de Kindertotenlieder, vind ik inmiddels erg mooi, maar zijn symfonieën blijf ik lastig vinden. Ik neig meer naar componisten als Sibelius die hun symfonieën compacter componeren. Naast de muziek van Mahler klinken citaten uit het werk van onder anderen Alban Berg, mede vanwege het feit dat hij zijn Vioolconcert aan Manon opdroeg, en de Weense volksmuziek. Ook Giuseppe Verdi komt langs. Alma had een hekel aan Verdi’s muziek, en ik gebruik zijn muziek om Alma in een moeilijk parket te brengen.”
Eigen muziek
Uiteindelijk bleek de opera voor Spyckerelle een weg naar zijn eigen identiteit. “Toen ik met de opera begon wilde ik in eerste instantie alleen maar citaten gebruiken, maar gaandeweg vond ik dat ik mij niet kon verstoppen achter het werk van anderen, achter ‘verborgen bladzijden’. Daarom leest de opera ook als een vorm van kleur bekennen van een jonge componist die eerst vooral citaten gebruikt en steeds meer zijn eigen muziek laat horen. Zo is het een gang geworden van de jaren dertig van de twintigste eeuw naar de eenentwintigste eeuw. Ik heb in elk geval de smaak te pakken. Als ik mag kiezen schrijf ik van nu af aan alleen nog maar opera’s. Niet heel erg reëel, maar een mens mag tenslotte dromen.”
Ernst Spyckerelle – De verborgen bladzijde
Ekaterina Levental (mezzosopraan, Alma Mahler)
Elisabeth Hetherington (sopraan, Manon)
Georgi Sztojanov (tenor, Johannes Hollnsteiner)
Berend Eijkhout (bariton, Gustav Mahler)
Intercontinental Ensemble o.l.v. Andreas van Tol
Ayla van Kessel, libretto
Ria Marks, regie
Première: 17 oktober, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam
Meer informatie en kaarten: intercontinantalensemble.com
